♦️महाराष्ट्राचा प्राकृतिक आणि आर्थिक भूगोल
*महाराष्ट्राची निर्मिती १ मे १९६० ( महाराष्ट्र दिन)
* अक्षवृत्तीय विस्तार :
१५° ३५'४६' उत्तर ते २२° ०२' १३” उत्तर
*रेखावृत्तीय विस्तार :
From *७२° ३८ ४५" to पूर्व ८०° ५३ १७' पूर्व
*आकार:
* सर्वसाधारण आकार त्रिकोणाकृती असून तो दक्षिणेकडे चिंचोळा तर उत्तरेकडे रूंद होत गेला आहे.
*गोंदियाकडे महाराष्ट्राचा आकार निमुळता आहे.
* लांबी, रुंदी व क्षेत्रफळ
महाराष्ट्र पश्चिमेस अरबी समुद्रापासून पूर्वेस साधारणत: पूर्व घाटापर्यंत पसरला आहे.
दक्षिणोत्तर रूंदी : ७३० किमी
क्षेत्रफळ : ३,०७,७१३ किमी
पूर्व पश्चिम लांबी : ८६० किमी
क्षेत्रफळानुसार राज्यांच्या क्रम :
१) राजस्थान २) मध्यप्रदेश ३) महाराष्ट्र ४)उत्तरप्रदेश ५) गुजरात
महाराष्ट्राने क्षेत्रफळानुसार देशाच्या एकुण क्षेत्रफळाच्या ९.३६% भाग व्यापला आहे.
♦️प्रादेशिक विभाग
*महाराष्ट्रमध्ये ३६ जिल्हे असून ते भौगोलिक दृष्ट्या ५ विभागामध्ये विभाजीत
१) विदर्भ
२) मराठवाडा
३) देश
४) कोकण
५) खानदेश
१) विदर्भ :
अमरावती व नागपूर विभागात ११ जिल्ह्यांचा समावेश यालाच जुना बेरार प्रांत म्हणत असत.
राज्याचा एकुण ३१.६% भाग हा विभाग व्यापतो व एकुण लोकसंख्येच्या २१.३% लोकसंख्या याठिकाणी राहते.
सिमा:
उत्तर - मध्यप्रदेश
पूर्व - छत्तीसगढ़
दक्षिण- तेलगंणा
पश्चिमेस- खानदेश,
शहरे : क्षेत्रफळानुसार महत्त्वाची शहरे १) नागपूर २) अमरावती ३)अकोला ४) यवतमाळ
वैशिष्ट्ये:
* विदर्भ राजाने आर्य वसाहत स्थापन केली म्हणून विदर्भ हे नाव.
*नागपूर सहित विदर्भास नाग विदर्भ म्हणतात.
*कुंडीणपूर अमरावती - विदर्भाची प्राचीन राजधानी
२)मराठवाडा
औरंगाबाद प्रशासकिय विभागातील ८ जिल्ह्यांचा समावेश .
मराठ्यांच्यातील मराहट्टी समुदायाचा राहण्याचा प्रदेश म्हणजे मराठवाडा .
३) देश
पुणे प्रशासकीय विभागातील ५ आणि नाशिक व अहमदनगर मिळून सात जिल्ह्यांचा समावेश .
सिमा :
१) पश्चिम - सह्याद्री - पश्चिम घाट
२) उत्तर - खानदेश
३) पूर्वेस - मराठवाडा
४) दक्षिणभाग कर्नाटक
भाग डोंगराळ असून पूर्वेकडील उताराचा प्रदेश गोदावरी, कृष्णा व भीमा नद्या व त्यांच्या उपनद्यांनी जलयुक्त
महाराष्ट्र देश या उच्चारावरून या क्षेत्राचे नाव 'देश' हे पडले.
४) खानदेश
३ जिल्ह्यांचा समावेश- नंदुरबार, जळगाव आणि धुळे .
• तापी ही महत्वपूर्ण नदी असून या विभागातून जातांना तिला छोट्या मोठ्या अशा १३ उपनद्या भेटतात
• यालाच 'ऋषिक देश' असे प्राचीन काळी म्हणत, तर अकबराच्या दरबारी याला 'दानदेश' असे म्हणत.
५) कोकण
• यालाच कारवली असे म्हणतात
१) कुकणा - परशुरामाच्या आईचे नाव. तिचे या प्रदेशात प्राचीनकाळी वास्तव्य होते असे म्हणतात.
२) कुंग - कुंग म्हणजे मावळणे. या भागात सूर्य मावळत असल्याने यास ‘कोकण' म्हणतात.
३) कोन - कोन म्हणजे डोंगरमाथा, हा डोंगरमाथ्याचा भाग आहे. -
♦️क्षेत्रफळानुसार जिल्हे
क्षेत्रफळानुसार जिल्ह्यांचा उतरता क्रम
जिल्ह्याचे नाव -क्षेत्रफळ
1.अहमदनगर -१७४१३ किमी
2. पुणे-१५६४२ किमी
3.नाशिक-१५,५३० किमी
4.सोलापूर-१४,८४५ किमी
5. गडचिरोली-१४,४१२ किमी
♦️ क्षेत्रफळानुसार जिल्ह्यांचा चढता क्रम
जिल्ह्याचे नाव - क्षेत्रफळ
1.मुंबई शहर-१५७ किमी
2. मुंबई उपनगर-४४६ किमी
3.भंडारा-४०८७ किमी
4.ठाणे-४२१४ किमी
5.हिंगोली-४५२६ किमी
6.नंदुरबार-५०३५ किमी
♦️तालुक्यांच्या संख्येनुसार जिल्हे
जिल्ह्यांची नावे - तालुक्यांची संख्या
* नांदेड ,यवतमाळ -१६
* नाशिक, रायगड ,चंद्रपूर , जळगाव.-१५ .
* पुणे ,अहमदनगर ,अमरावती , नागपूर. -१४
*बुलढाणा -१३
*कोल्हापूर. गडचिरोली. - १२
*सातारा ,सोलापूर ,बीड -११
*सांगली, लातूर-१०
*रत्नागिरी , औरंगाबाद , परभणी-९
*सिंधुदुर्ग , जालना ,उस्मानाबाद ,वर्धा , गोंदिया पालघर -८
*भंडारा. अकोला, ठाणे-७
*नंदुरबार ,वाशिम -६
*हिंगोली -५
*धुळे -४
*मुंबई उपनगर -३
*मुंबई शहर- ० (शुन्य)
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा